Opracowanie "30 lat regionalnych izb obrachunkowych"

Szanowni Państwo

W roku 2023 przypada 30-lecie działalności w Polsce regionalnych izb obrachunkowych.

Zaledwie 5 lat minęło od poprzedniego jubileuszu, z okazji którego w opracowaniu Krajowej Rady Regionalnych Izb Obrachunkowych dokonano podsumowania wszystkich obszarów ich działalności. Zaprezentowane wówczas wyniki, poparte danymi liczbowymi, do dziś wzbudzają
podziw. W ciągu 5 ostatnich lat skala potencjału regionalnych izb obrachunkowych nadal systematycznie się zwiększała.

Zmiany, jakie nastąpiły nie tylko w naszym kraju, uzasadniają skupienie uwagi na wartościach, które zbudowały potencjał izb. Niewątpliwie przez wszystkie lata działania ich największym kapitałem były: idea założycielska, wyrażona w zadaniach ustawowych, i ludzie, którzy ją z zaangażowaniem realizowali i realizują nadal. Większość obecnych pracowników nie pamięta czasów, kiedy izby rozpoczynały swoją działalność, warto więc przypomnieć założenia leżące u podstaw powołania ich do życia oraz okoliczności, w jakich powstały.

Idea, na której oparto istnienie regionalnych izb obrachunkowych w Polsce, zakładała uruchomienie instytucjonalnego modelu funkcjonowania, pozwalającego na sprawowanie funkcji nadzorczych i kontrolnych przez państwo, bez kolizji z samodzielnością finansową samorządu terytorialnego. Nie byłoby regionalnych izb obrachunkowych, gdyby nie zmiany, jakie dokonały się w Polsce w wyniku transformacji ustrojowej po 1989 r. Doprowadziły one do upadku hegemonii państwa i monopolu jego kontroli, decentralizacji władzy publicznej oraz do przejęcia jej części przez samorządy (wówczas tylko gminy). W wyniku zmiany, w dniu 8 marca 1990 r., Konstytucji z 22 lipca 1952 r. to gmina, a nie jak dotąd państwo, miała zaspokajać zbiorowe potrzeby społeczności lokalnej. Na podstawie przyjętej w tym samym dniu ustawy o samorządzie terytorialnym mogły one samodzielnie prowadzić gospodarkę finansową w oparciu o własny budżet. Co istotne, to w tej ustawie regionalne izby obrachunkowe wskazane zostały po raz pierwszy jako organy nadzoru w zakresie spraw budżetowych. Jednak przez blisko dwa lata od jej uchwalenia nadzór nad sprawami budżetowymi gmin sprawował wojewoda, działając w oparciu o przepisy ustawy z dnia 5 stycznia 1991 r. Prawo budżetowe. Dopiero 7 października 1992 r. uchwalona została ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych, która określiła zakres kompetencji i ramy działania państwowych organów nadzoru i kontroli nad komunalną gospodarką finansową, dając podstawy do ich utworzenia z dniem 1 stycznia 1993 r. Sens stworzenia w Polsce wyspecjalizowanego organu nadzoru nad gminną gospodarką finansową wynikał z faktu przejęcia przez samorząd do realizacji i finansowania po 1990 r. wielu zadań publicznych, ale również z doświadczeń wielu krajów Europy Zachodniej, w których podobne instytucje funkcjonowały od lat. W polskiej ustawie o regionalnych izbach obrachunkowych od początku przyjęty został model uwzględniający dwa obszary zadań. Podstawowym były i są nadal, nadzór oraz kontrola nad działalnością finansową jednostek samorządu terytorialnego. Drugi, nowatorski w skali europejskiej, obszar zadań regionalnych izb obrachunkowych to działalność informacyjno-szkoleniowa, która obejmuje kwestie związane z gospodarką finansową. Dzięki niezmienności ustawowych zadań izb w ciągu 30 lat ich status systematycznie się umacniał. Gromadzone doświadczenia potwierdziły sens funkcjonowania tej instytucji w strukturach administracji państwowej w Polsce, czego potwierdzeniem było wskazanie w art. 171 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. regionalnych izb obrachunkowych wśród organów nadzoru nad samorządem terytorialnym. Można powiedzieć, że kurs obrany przez izby od początku ich powstania – prowadzi w dobrym kierunku – pomijając jednostkowe i natychmiast skazane na niepowodzenie próby jego modyfikacji.

Na nieprzerwanie mocny od 30 lat status regionalnych izb obrachunkowych na instytucjonalnej mapie administracji państwowej przełożył się także dorobek ich pracowników. Naturalna zmiana pokoleniowa, jaka przez ten czas nastąpiła, sprawiła, że dziś już niewiele osób z grona tych, które przyczyniły się do utworzenia izb, nadal pracuje. Większość z pionierów tworzących izby korzysta z uroków życia po zakończeniu aktywności zawodowej. Wyjątkowość roli, jaka im przypadła, spowodowała, że z pewnością w każdej z Izb pamięć o ludziach i zdarzeniach z tamtego czasu istnieje do dzisiaj.

W roku 30. jubileuszu skierujmy swoje myśli i serca zarówno w stronę założycieli izb w Polsce jak również tych, którzy przyszli do nich później i swoją pracą zapisali kolejne karty naszej wspólnej historii. W 1993 r., to jest w pierwszym roku funkcjonowania izb pracowało w nich 936 osób, natomiast w roku 2022 – 1 261. Wszystkim tym osobom życzę satysfakcji z pracy w Izbie oraz dalszego rozwijania wiedzy w swojej dziedzinie na eksperckim poziomie. Każdego dnia dokładajmy starań, aby rzetelnością i zaangażowaniem potwierdzać sens idei założycielskiej konstytucyjnego organu nadzoru nad samorządem terytorialnym.

Damian Grzelka
Przewodniczący KR RIO

Pełny tekst opracowania "30 lat regionalnych izb obrachunkowych"

PDF30 lat regionalnych izb obrachunkowych (16,99MB)
(rozmiar pliku około 17,0 MB)